Van de bekende Marianne Williamson (foto), die ook Mandela inspireerde, is de gevleugelde uitspraak: ‘Er raast een spirituele Renaissance over de wereld. Een revolutie in de manier waarop we denken. De meeste mensen voelen het, sommigen maken het belachelijk, velen omarmen het en niemand kan het tot stilstand brengen’
Bedoeld wordt het Nieuwe Bewustzijn, wat ik noem ‘postmoderne spiritualiteit’, waarin volgens het S.C.-Planbureau meer dan een kwart der Nederlanders zich herkent. Ik zie dat o.a. ook in Duitsland en de socioloog Paul Heelas spreekt voor W.-Engeland van een ‘Spirituele Revolutie’, vooral buiten maar deels, zij het on-erkend, ook binnen de kerk. In Nederland verschenen er veel studies over, om te beginnen al in 1987: ‘Heimwee naar God, opkomst van een nieuw religieus paradigma’ van Hein Stufkens. Nieuw bewustzijn wordt (zie boven) ‘omarmd’, maar roept ook weerstand op, vooral vanuit het ‘correcte denken’. De eigen ‘heilige’ overtuigingen spelen dan op en moeten worden verdedigd. Tijdens de Hervorming zag men dat ook; die riep zelfs een tegenbeweging op: de ‘Contra-Reformatie. Soms is het ook projectie van eigen onbehagen. Het nieuwe, zelfs meditatie, stigma’s opplakken als ‘navelstaarderij’ en ‘het niet ethisch betrokken zijn’, liggen dan in de lijn.
Derde Weg
Na mijn iets vervroegde pensioen als universitair docent, doe ik, naast m’n onderzoek in het boeddhistisch deel van Sri Lanka, hier in Nederland antropologisch onderzoek naar die postmoderne spiritualiteit, die ik in mijn essays een soort ‘Derde Weg tussen het Materialistische Paradigma en (rechtlijnige) Dogmatische Religie’ noem (zie o.a.: hansfeddema.nl). Niemand is zonder fouten, maar ik herken me als onderzoeker en ook – hoewel PKN-lid – als enigszins verwante ziel niet in die stigma’s . Het lijken vooroordelen. Verwijst Jezus’ oproep aan Nicodemus tot ‘hergeboorte’ niet juist naar onze innerlijke reis en dus naar het leven als een leerproces voor de ziel? Dus dat (zelf)-heling, kracht van de geest en verhoging van bewustzijn er in wezen bij hoort? Evenmin herken ik me in het wat cynisch overkomende oordeel van schrijfster Désanne van Brederode in Letter&Geest van Trouw (10-1). Zij meent o.a., dat de postmoderne spiritualiteit, ‘mensen monddood en tenslotte moreel dood knuffelt’ of zelfs ‘God en het Kwaad afschaft’. Zou zij zich ook kunnen vergissen? Ik signaleer veeleer een denken, waarbij men in zichzelf twee stemmen ziet, nl 1) die van het ego en 2) de daimon: de ‘innerlijke goddelijke stem’, en bij het maken van keuzes tracht zich meer en meer te laten leiden door de laatste, met een blije uitstraling tot gevolg. Naast eenheidsbewustzijn, zie ik een authentiek Godbewustzijn, waardoor compassie van binnenuit komt (en niet via ‘moeten’ van bovenaf), Met tevens een positief mensbeeld, minder de mens ziend als ‘schuldig, ‘zondig’ en dus klein, maar een die vanuit ‘inner power’ liefde geeft. Kunnen mensen met deze uitstraling van positieve en liefdevolle energie niet de toekomst ten goede beïnvloeden, zeker nu de kwantumfysica ontdekte dat ‘alles energie en bewustzijn is’? De 90-jarige Benedictijn Willigis Jäger, die katholicisme met zenboeddhisme verbindt, is er zelfs onomwonden van overtuigd , dat ‘energieën, die we welwillend en liefdevol uitzenden, effectiever zijn dan demonstraties, protesten, revoluties en oorlogen, ook omdat een door ons geschapen energieveld vaak een voorwaarde is voor werkelijke vrede’ (Wijsheid uit Oost West, Visie op een Integrale Spiritualiteit, 2007, p 37). Actueel nadenkertje?
Ahimsa als strategie van de liefde
Ook de spirituele en bezielde Mahatma Gandhi, die het als ‘zijn grootste prestatie’ zag, dat ‘de Britten zijn land als vrienden verlieten’, noemde ahimsa ‘de strategie van de liefde.’ Een engagement, zoals we dat ook zien bij Jezus, die de mensen opriep te leven vanuit Godsbewustzijn of eenheid en vandaaruit zich in te zetten voor het goede, ja wonderen te verrichten. Hij is, net als andere stichters van religies, die ook direct contact hadden met het Goddelijke, een inspiratiebron voor het Nieuwe Bewustzijn, mede ook door de herontdekking v.d. Gnosis. God is in dit denken niet meer een macht buiten en boven de mensheid, maar veeleer in ons Zelf, als een soort geboorterecht, zonder dat we dat vaak beseffen, een Mysterie waarvan we overigens zelf deel uitmaken. Antropologen noemen religie ‘een model om het Mysterie te duiden’. Vaak gaat dat duiden helaas gepaard met allerlei dogma’s of ook met ‘het controlerend zich plaatsen van kerkelijke functionarissen tussen God en mensen’ aldus Willy Eurlings, voorzitter van ‘de Merton-vrienden’, die dat terecht opmerkt (Trouw 12-1). Dat is veel minder het geval bij de postmoderne spiritualiteit, bij wie, naast het kunnen hebben van direct contact met het Mysterie, het niet gaat om ‘religie als model’, maar om religiositeit, dus ‘de beleving van’ en ‘het leven vanuit de verbondenheid met dat Mysterie’. Lijkt me niks mis mee. Geeft kracht en uitstraling.
Dit artikel werd geschreven voor zinweb.nl, in het kader van januari 1915 als ‘spirituele maand’.
03/02/2015 at 13:28
Mooi artikel
13/03/2015 at 01:44
In het Watermantijdperk dat nu sterker voelbaar wordt is de tendens: verschuiving van groepsdenken naar individueel denken, zich vrij maken van onbegrepen gezag en zelf onderzoeken wat waarheid is. Dieper inzicht in het altijd beleden geloof willen vinden in de Gnosis, wat misschien hetzelfde is als de theosofie; ook de Jungiaanse astrologie geeft veel inzicht in b.v. het katholicisme. In ieder mens bestaat een aangeboren religieuze behoefte, de ‘derde weg’ is de zoektocht van kerkverlaters naar een eigen vorm van religieus leven, een meer innerlijk ervaren religiositeit waar men die in de kerk niet (meer) vindt, omdat de vorm niet meer past. De mens wordt daar klein gemaakt (altijd schuldig aan het lijden van Christus, altijd zondaar) en kinderlijk gehouden: dat past niet meer in het tijdperk van Waterman, het teken van de MENS, waarin mensen naar hun hoger-ik moeten kunnen toegroeien en naar een individuele relatie met God, wel in nederigheid maar niet belast met collectieve schuldgevoelens. Evenmin past daarin dat de bijbel nog steeds als geschiedenis wordt gelezen, dus puur exoterisch. Om die reden willen velen meer weten over de diepere betekenis van het Christelijke geloof en zoeken verklaring van de beeldspraak in de bijbel (b.v. het verhaal van de zondeval en Adam en Eva) in de theosofie, dat is esoterische gnostieke wijsheid. Er leeft in de mensen van nu een wijsheids-verlangen, waarbij geloven op gezag zonder meer in de weg staat.
Deze tendens tot individualisering begon overigens al méér dan een eeuw geleden, in de hoger ontwikkelden.