september 2017

De Franse wetenschapper Dominique Moïsi ziet in Azië, het Westen en het Midden Oosten als hoofdemotie  resp. hoop, angst en vernedering. Hoop in Azië geeft aan dat men zich vrij voelt of dat de vrijheidsstrijd op een respectvolle manier gebeurde, o.m. via de weg van geweldloosheid. En voorts vooral dat men perspectief ziet. Angst geeft aan dat Europa wel 1) als eerste democratie kreeg, zij het net als nu in het M.O. eerst ook via intern geweld (dat van guillotine rond 1800); en voorts dat men 2) welvaart en 3) macht heeft, alle drie zaken, waarvoor men bang is die te verliezen. Vernedering als hoofdemotie in het M.O. komt doordat delen daarvan ‘n westerse kolonie waren, maar vooral dat er sprake was van het ook cultureel machtige mild-islamitische Osmaanse rijk, waaraan in 1918 een einde kwam. Dit laatste door eigen falen en zeker ook dat de democratie er in de vorm van de Arabische Lente zo laat kwam, nu tevens moeizaam verloopt. Maar dit toch in hun perceptie door toedoen van het ‘christelijke’ Westen, dat hen thans voor hun gevoel ook nog ‘overvleugelt’. Vernedering voedt haat. Als antropoloog voelde ik die daar wel in gesprekken. Vooral jegens de VS, nadat Bush jr. in 2003 meende (in zijn woorden): ‘Irak tot democratie te (moeten) bombarderen’.

   Haat de energie van (tegen)geweld en empathie als die van geweldloosheid

Zoals empathie de immateriële kant van geweldloosheid is, dus het zich bevrijden van een onderdrukker zonder die als persoon af te schrijven, zo is haat de energie van tegengeweld, uitmondend vaak in wraak vanuit een zich vernederd voelen. Die wraak is nu vanuit het MO complexer dan ooit vanwege de fanatieke religieuze dimensie, die zij thans heeft bij o.a. IS en Al-Qaida. Ook al waren er bij ons ook wel perioden van meedogenloos religieus geweld, hun wraak raakt ons zeer, ook vanwege het zelfmoordgeweld tegen onschuldigen, zoals recent in Barcelona. En het versterkt de hoofdemotie angst bij ons. Reden dat het Westen – ook NL doet low-key mee – een luchtoorlog tegen IS begon en recent Iraakse grondtroepen hielp/helpt bij de slag om Mosul en het laatste IS-bolwerk Tal Afar’. Begrijpelijk, maar niettemin zorgelijk, omdat zulks bij IS en andere jongere jihadisten extra haat geeft, ook jegens ons. Tevens zorgelijk omdat NL en andere westerse landen zo niet het voorbeeld geven dat actieve geweldloosheid sinds Gandhi bij uitstek de strategie of weg van de ‘underdog’ is, dus om zonder te veel haat en wraak zich te kunnen bevrijden van onrecht en geweld. Dat die strategie wat ‘out’ lijkt vandaag, geeft aan dat we in de ondanks alles doorgaande (bewustzijns)evolutie van de mens nu tijdelijk in een ‘backlash’ (terugslag) zitten. Oorlog, zelfmoordgeweld en ons tegengeweld polariseren nu eenmaal, ook in de vorm van opkomend populisme. Wie weet verandert dat gauw en wordt angst  (een negatieve energie) bij ons ook hoop  zoals thans in Azie. Als we het in historisch perspectief gaan zien, is er trouwens nu reeds alle reden voor hoop. Pas nog was er het bericht dat het aantal moorden in 2016 in NL weer wat is afgenomen. Het lijkt paradoxaal, maar ik denk in deze vooral aan het SIPRI-onderzoek, aangevend dat in 1990 er mondiaal nog 26 gewapende conflicten waren en nu 11. Of aan het cijfer dat er 60 jaar terug jaarlijks 22 op de 100.000 mensen stierven door terrorisme en geweld en nu nog 5 op de 100,000. Mondiaal dus. We zijn er nog lang niet, maar we lijken hoe vreemd ons dat ook in de oren klinkt, qua vrede echt de goede kant uit te gaan, ook volgens Steven Pinker van de Harvard-universiteit, die op grond van statistisch onderzoek stelt dat we thans vanaf de middeleeuwen in ‘de meest vreedzame tijd leven’. De aanslagen zo als die in Barcelona zijn vreselijk, maar zijn geen reden tot doemdenken en negativisme.

(Dr Hans Feddema is antropoloog, voorheen universitair docent VU, en publicist)

Verscheen eerder in diverse vormen als column in Vredes-Magazine, Magazine De LinkerWang en tijdschrift De Hooglandse Nieuwe