tijdelijke terugval geweldloosheid als strategie?

september 2017

De Franse wetenschapper Dominique Moïsi ziet in Azië, het Westen en het Midden Oosten als hoofdemotie  resp. hoop, angst en vernedering. Hoop in Azië geeft aan dat men zich vrij voelt of dat de vrijheidsstrijd op een respectvolle manier gebeurde, o.m. via de weg van geweldloosheid. En voorts vooral dat men perspectief ziet. Angst geeft aan dat Europa wel 1) als eerste democratie kreeg, zij het net als nu in het M.O. eerst ook via intern geweld (dat van guillotine rond 1800); en voorts dat men 2) welvaart en 3) macht heeft, alle drie zaken, waarvoor men bang is die te verliezen. Vernedering als hoofdemotie in het M.O. komt doordat delen daarvan ‘n westerse kolonie waren, maar vooral dat er sprake was van het ook cultureel machtige mild-islamitische Osmaanse rijk, waaraan in 1918 een einde kwam. Dit laatste door eigen falen en zeker ook dat de democratie er in de vorm van de Arabische Lente zo laat kwam, nu tevens moeizaam verloopt. Maar dit toch in hun perceptie door toedoen van het ‘christelijke’ Westen, dat hen thans voor hun gevoel ook nog ‘overvleugelt’. Vernedering voedt haat. Als antropoloog voelde ik die daar wel in gesprekken. Vooral jegens de VS, nadat Bush jr. in 2003 meende (in zijn woorden): ‘Irak tot democratie te (moeten) bombarderen’.

   Haat de energie van (tegen)geweld en empathie als die van geweldloosheid

Zoals empathie de immateriële kant van geweldloosheid is, dus het zich bevrijden van een onderdrukker zonder die als persoon af te schrijven, zo is haat de energie van tegengeweld, uitmondend vaak in wraak vanuit een zich vernederd voelen. Die wraak is nu vanuit het MO complexer dan ooit vanwege de fanatieke religieuze dimensie, die zij thans heeft bij o.a. IS en Al-Qaida. Ook al waren er bij ons ook wel perioden van meedogenloos religieus geweld, hun wraak raakt ons zeer, ook vanwege het zelfmoordgeweld tegen onschuldigen, zoals recent in Barcelona.

 

kuitert rekende met ‘geloof’ af, niet met het goddelijke

26-9-2017

De dood van de mogelijk bekendste theoloog in NL Harry Kuitert was met recht ‘meer dan een toevallige rimpeling’. Alle media wijdden er aandacht aan met koppen als ‘De theoloog, die Bijbel en God betwistte’ (NRC), ‘Symbool voor veranderingen in de gereformeerde wereld’ (Trouw), ‘Theoloog in al zijn vezels, die definitief afrekende met God’ (De Volkskrant), ‘Theoloog van de Afbraak’ (Nederlands Dagblad). Een vroegere opponent van hem, dr. J. Hoek schrijft ironisch in Reformatorisch Dagblad:’ Nu heeft Kuitert God ontmoet en weet hij wat hij in zijn leven steeds meer is gaan betwijfelen en ontkennen’.Kuitert nam van zeer veel afscheid. Het traditionele ‘geloof en de kerkelijke leer bleken’ volgens hem ‘louter papier’, ze zijn althans door mensen bedacht. ‘De kerk als constructiefout’ was de titel van zijn laatste boek. Maar rekende hij ook af  met het goddelijke/‘met God’ of met ‘bestaan van God’? Was hij een atheïst, zoals nu  in de beeldvorming naar voren komt? Of ging het hem om een oud godsbeeld, dat eeuwenlang dominant was in het christelijke en seculiere Westen? Dus dat hij als een Nietsche – deze bleek eerder een godzoeker dan een atheïst -, het dominante godsbeeld dood verklaarde. Die vraag is te meer relevant, omdat er vandaag andere godsbeelden in zwang zijn als Oergrond, Universum, Bron, ‘Eenheid van zijn en niet-zijn’ of de ‘Ene Werkelijkheid’, die zich in vele gestalten manifesteert.

     Kuitert is afgeschilderd als een rationalist. Hij bleef inderdaad lang kind van de in de protestantse wereld sterk aanwezige ideologisch en intellectueel aangezette theologie van dr. A. Kuyper. Hij bestreed dat met gelijke wapens, nl via het intellect. Het succes van zijn boeken kwam mede ook omdat hij zo helder redenerend schreef, waardoor hij overkwam als een rationalist. Maar we zien dan over het hoofd, dat hij tevens een soort moderne mysticus was en sterk geïnteresseerd in poëzie en kunst, dus ook het menselijke gevoel en de religiositeit daarin niet ontkende. Je kunt ook zeggen dat hij de ‘spiritualiteit of mystiek van de joodse psalmen’, die hij op hoge leeftijd nog wel zong, onderkende en voelde. Hij nam vooral afstand van een theologisch godsbeeld, het beeld van God uit de Middeleeuwen of daarna als ‘een straffende en belonende Heer op afstand’. Maar er is volgens hem niettemin iets wat ons overstijgt, het Mysterie, Universeel Bewustzijn, Liefde of het Al, wat je als mens ‘kunt ervaren’. Hij voorzag al in de jaren ’90 de opkomst van een verinnerlijking van de religie, waarbij het niet of minder gaat om een instituut of dogmatisch geloof maar meer om onze innerlijke (zielen)reis als ‘mensen van de weg’, in mijn woorden als ’n Odysseus of Parcival onderweg zijn.                    INNERLIJK  ERVAREN

   Kuitert noemde de mens daarom ‘ongeneeslijk religieus’ en sprak ondanks z’n rationalisme ook over dat ervaren van binnenuit. Een beleven van bezieling gevende verbondenheid met het Mysterie, dat hoe ook ons subtiel draagt, een ervaren dat steeds meer centraal komt te staan in de religiositeit van vandaag. Zijn slogan ‘Al het spreken over boven komt van beneden’ sluit dat innerlijk ervaren immers niet uit. Integendeel, ligt het niet op onze weg al levend de in onszelf aanwezige goddelijkheid te ontsluieren en geestelijk volwassen te worden, de beperkende overtuigingen voorbij, kortom zo werkers van liefde te worden? Niet dat Kuitert dit in z’n ‘afbraak van het oude’ zo overduidelijk stelde, maar hij het ging hem niettemin om veranderen in het leven, om ervaren en het daarbij inspiratie kunnen ondergaan van wat ons overstijgt. Hij brak niet alleen af, maar was zijdelings of subtiel tevens tevens een vernieuwer. We vergeten dat vaak, omdat hij zich mentaal zo kritisch uitte over het godsbeeld waarin wij of zeer velen van ons lang zijn opgevoed.    (Dr Hans Feddema is antropoloog, voorheen universitair docent, historicus en publicist)

  Verscheenverschijnt primair in CIVIS MUNDI sept./okt en bij Djien Tan.

 

 

vernieuwing als die van ‘1517’ ……. ‘again in the air’ ?

februari 2017

Komen en gaan lijkt onderdeel van het ‘panta rhei’ (alles stroomt) en het evolutieproces van het ‘goddelijke leven’. Soms is het afbraak en dan weer de geest van opbouw of vernieuwing. Een geest van:  ‘it is in the air’. Zo’n 500 jaar terug bleek dit het geval met Luther – een held, hij had het met de dood kunnen bekopen, wist immers dat de Clerus geen oppositie gedoogde -, ook al kun je je afvragen of de vernieuwers van toen – anders dan Erasmus – niet te snel kozen voor een totale breuk met de kerk in crisis. Een vraag die je wellicht ook kunt stellen bij de opkomst van de ‘nieuwe spiritualiteit’, in en (vooral) buiten de kerk. Los van de rechtlijnigheid, die na 1517 al gauw bij protestanten ontstond, zie ik niettemin qua vernieuwing een parallel tussen beide. Er groeide in 1517 met een oppermachtige clerus als tussenschakel ineens het nieuwe besef: ‘ik sta zelf als mens in een persoonlijke verhouding en beleving tot God’.

HET ZELF ALS INDIVIDU KUNNEN ERVAREN

Net als vandaag in een vrij grote onderstroom, maar dan onder de noemer verbinding met de Bron, de Oergrond, de Ene, dus God, niet hoog in de lucht maar hier en overal, in alles en ook in ons. Het principe is hetzelfde, nl. dat we de verbinding met de Bron zelf kunnen ervaren. Ja ook rond 1517 was dit ‘in’, zeker bij de ‘nadere reformatie’, mensen gingen zelf meer voelen en geloven; een Erasmus legde ook nadruk op onze vrije wil. Helaas ging al gauw deze spiritualiteit verloren en zocht men het in ‘verstandelijk geloof’ met ook bijna geen rituelen, terwijl katholieken reageerden met een weinig overtuigende restauratie. Gelukkig kwamen er daarna wel weer andere vernieuwingen op, zeker in kloosters. Rond 1935 o.a. ook in kringen rondom de bekende joodse Etty Hillesum, net als Eileen Caddy van Findhorn een voorloopster van de nieuwe spiritualiteit van nu. Etty verwierp dogma’s, mediteerde elke ochtend, deed aan reli-shoppen en zocht het goddelijke in eenheid en in haar binnenste, begrijpend dat je daarvoor jezelf leeg moet maken van oude pijn en overtuigingen. De beweging van thans richt zich ook op onze reis van innerlijke religiositeit, transformatie, zelfacceptatie, heel-wording, bewustzijnsverruiming en leven vanuit verbinding met het Goddelijke en zo te ontwaken naar ons ware Zelf. Compassie is dan het gevolg, niet van bovenaf, maar van binnenuit, zoals ook Etty, weten we uit haar dagboeken, in ‘Westerboek’ anderen hielp ‘stukjes God en Liefde’ weer op te delven in hun geteisterde harten.

Column in Hooglandse Nieuwe febr.’17

 

 

zit alles tegen of is dat perceptie?

maart 2017

Verleiding van de macht

Een VVD, CDA, D’66, GroenLinks-coalitie, waar men nu over onderhandelt, lijkt me op zich een goede optie. Voor een jonge partij als GroenLinks lijkt ‘t van belang a)‘regieringsfähig’ te worden en b) D’66 in die coalitie te versterken in de richting van groensociaal. En laat de PvdA zich svp de tijd gunnen om zich op zichzelf te herstellen.)Maar m’n thema in deze column is meer ‘t buitenland en begint met Trump in de VS. Na Obama zien we via of met hem als narcistisch overkomende president ‘extreem rechts’ aan de macht. Minder de ‘Tea-party’ als wel de buitenparlementaire beweging in de VS. Risicovol op meerdere terreinen. We zien het al via het willen blokkeren van inreisvisa voor mensen uit zeven islamitische landen. Risico ook, omdat Steven Bannon naast en als het ‘brein’ van Trump in staat is een autoritaire staat te gaan creëren. We moeten afwachten of het een drama wordt á la Nixon, dan wel of het gaat meevallen, mede door tegenstand van het congres of geweldloos en/of juridisch verzet van onderop. Meen echter wel dat dit een zaak is die ‘tegen zit’.

In Z.-Afrika is er voorts met president Zuma ook iets inzake de verleiding van de macht, let wel een opvolger van de grote Mandela. Het raakt me omdat ik m’n eerste onderzoek als antropoloog in Z.A. deed onder drie Tswana-stammen en m’n dissertatie over hen opdroeg aan een tweede held van het land nl. Beyers Naudé. Jammer dat Zuma dit alles bezoedelt met zijn laakbaar omgaan met macht en nu met zelfs een soort coup. Zijn termijn eindigt eind dit jaar en hem wacht behalve protest van onderop een rechtsgeding . Hopelijk wordt z’n corruptie ongedaan gemaakt en is wat in deze nu tegenvalt, tijdelijk. Wat tenslotte in hoge mate tegen zit, is de situatie in Turkije, nadat Erdogan of zijn AKPA in het parlement een 50+1 positie kreeg. Hoe hij daarna autocratisch opereert, de rechtstaat ter zijde schuift, sterk naar het islamisme neigt en als ‘een Stalin van voorheen’ journalisten, rechters, leraren en Koerden massaal ‘zuivert’ via ontslag en/of arrestatie. En hoe er voorts ook meer sprake is van de ‘lange arm’ van Turkije tot ver over de grenzen. Dit gebeurt alles mede door Erdogan’s onjuiste opvatting van democratie nl.: ‘het volk kiest, maar mag daarna geen kritiek uitoefenen op de staatsmacht en de heersende elite’. De laatste indien nodig aanklagen mag eigenlijk ook niet in zijn perceptie.

 

jihadisme en erdogan haaks op de islam?

april 2017

   Religies hebben iets dubbels. Ze zijn zowel regelgevende en soms onderdrukkende machtsinstituten als tevens indirect iets mystieks, dat troost, verbinding en innerlijke kracht geeft. Het christendom bevorderde zo mensenrechten, maar staat ook bekend om haar kruistochten en vervolging van ‘ketters’. Anders gezegd, ze noemt zich net als de islam een vredesreligie, maar kent ook een officiële leer v.d. ‘Rechtvaardige Oorlog’ met regels, waarin oorlog niet uitgesloten behoeft te worden. Heel wat vorsten beriepen zich er op, indien ze meenden ten strijde te moeten trekken, hun zaak mooi voorstellend en zich rechtvaardigend met ‘echt niet anders te kunnen’. President Bush sr. deed dat nog recent, toen hij militair ingreep in Irak, dat Koeweit binnenviel. Trump deed dat niet, toen hij Assad ‘strafte’ voor diens recente (vermeende) gifgasaanvallen, maar als leider van een ‘christelijke machtsnatie’ gaf hij let wel zichzelf het recht die militaire ‘afstraffende’ interventie te mogen doen.

Islamitische regels inzake oorlog en conflict

Zien we in de islam iets analoogs, nu al sinds nine-eleven jihadisten met hun aanslagen op onschuldigen als ook president Erdogan voor zijn gevangen zetten van journalisten e.a. zich mede beroepen op de islam? Nederland maakte zeer waarschijnlijk fouten in R’dam bij het consulaat jegens ministers met een diplomatiek paspoort, waarvoor excuses op zijn plaats zijn. Maar wat we toen over ons heen kregen                                                                                                                                                                                       Nederlanders nazi’s en daders van ‘Srebrenica’ noemen of hen indirect te bedreigen met: ‘Als jullie zo doorgaan, zal geen Europeaan waar ook ter wereld veilig over straat kunnen’ – grenst aan verbaal geweld. Reden na te gaan, hoe men in de islam tegen geweld aankijkt. Bekend is dat nine-eleven en publieke onthoofding van James Foley en anderen door IS van gezaghebbende islamitische zijde is afgewezen als ‘in strijd met de principes van de Koran en de traditie van de Profeet.’  

 

evolutie van bewustzijn? column uitgesproken op F.C.L. op 07-05-17

07-05-17

Allen weer hartelijk welkom op deze zonnige meidag, nog net bekomen v.d. vraag of het wel de ‘eigen doden’ waren die we hebben herdacht, kortom wel goed in de leer waren op de 4 mei-herdenking. Een ritueel waarbij ik naast gedragen leed overigens ook graag even aan verzoening, liefde en het perspectief op een nieuwe wereld denk.
Speciaal welkom Gerrit Teule als de inleider vandaag, die na m’n gebruikelijke column ons in z’n ban zal krijgen denk ik. K heb je ontdekt door je boek wat ‘Darwin niet kon weten’ en kocht en las ook 3 andere boeken van je, o.a. ‘Hebben we een ziel?’Ik ondekte je overigens samen met de vernieuwende VU-fysicus Arie Bos via z’n boek ‘Hoe de stof geest kreeg”.
Eerst even wat mededelingen: 1) Van 24-29 juli is er in A’dam op het Montessory Lyceum een zomerweek Franz Kafka, die in zijn roman Het slot nogal gebruik maakte van Plato, Kierkegaard, Nietzsche en Buber, v.kal@uva.nl
2) Op 23 juni is er in Oosterhout een bezinningsdag over de bekende mystica en visionair Hildegard van Bingen v10-17.00, indo/opgave spiritwijs@your-mail.com.3) Woonde onlangs een open dag vd Vrij Metselaars bij, waarover ik op facebook een en ander deelde, ook dat het aan psychoanalyse doen voor je innerlijke groei indirect ook speelt bij de intensieve vriendschapsgesprekken in hun wekelijks avonden, waarbij mensen zich meestal zeer kwetsbaar durven opstellen en daardoor eerder in balans komen. 4) Een van jullie stuurde me een groot Volkskrant-artikel over de film Down to Earth, die tot verassing v.d. krant een succesmovie werd, met prachtige natuuropnamen uit alle delen v.d. wereld en vooral ontroerende interviews met 9 wijze spirituele inheemse leiders
Zag die film zondag in het Kijkhuis en was ook onder de indruk.

 

innerlijk in balans zijn als een ‘over water kunnen lopen’?

20-01-2017

Individualisering is al enige jaren een opvallend sociologisch proces in onze samenleving. Door de een wordt dit proces negatief geduid en door de ander in verband met de bewustzijnsverruiming die daarvan het gevolg is, meer positief. Het is hoe ook van belang dat we hierdoor nu meer aandacht hebben voor de vier bestaansniveaus v.h. individu, nl: a) het fysieke,, b) het mentale, c) het spirituele en d) het emotionele. Die vier zijn te onderscheiden maar tevens met elkaar verweven, ook in de zin dat blokkades of positieve groei in de een vaak ook effecten heeft op andere. Inzake het emotionele bestaansniveau, dus ook hoe zowel met elkaar als met zichzelf te leren 0mgaan, – lange tijd nogal stiefkind in onze cultuur, educatie, ook in kerken , waardoor mede er nogal wat conflicten zijn via het ‘niet met elkaar door een deur kunnen’, niet in de laatste plaats in op de werkvloer – , worden wel vier typen mensen onderscheiden: nl 1) speelbal, 2) slachtoffer 3) bestrijder en 4) deelnemer. Voor de focus op het sterk opkomende populisme, die we nu in de media zien, ook hoe dat te duiden, lijkt deze typologie nogal relevant. Los v.d. vraag of het wantrouwen, zoals de 85-jarige Jan ter Louw eind 2016 schetste in een prachtige rede voor ‘De wereld draait door’, wel zo groot is in Nederland, de populist is niettemin aanwezig en volgens mij in een mengvorm van type twee en drie. Als slachtoffer van omstandigheden dan vooral: claimend, teleurgesteld, ingehouden boos, cynisch, zelfmedelijdend en onverschillig van ‘ze doen maar’. Als bestrijder met name in: veroordelen, ‘ik pik het niet langer’, confrontatie, strijd en boosheid, kortom een vrij negatieve energie oproepend zonder al te veel openheid. Het zijn attituden, die we minder leuk vinden, – vooral bij de ander -, maar het is de vraag of het wel goed was deze, zoals bij Wilders, via een rechtsgeding aan te vechten. Het zou genoemde strijd- en boosheidshouding van ‘ik pik het niet langer’ immers wel eens kunnen versterken. En wat het eerste type betreft, de ‘speelbal’, die heeft nauwelijks ‘ik’-bewustzijn, voelt zich buitengesloten of een zondebok, maar zit meer in de ontkenning en daarom minder in het populisme dan de slachtoffer en de bestrijder.

Via zelfkennis tot zelfheling